Phó Giám đốc ĐHQGHN Phạm Bảo Sơn tham dự hội thảo.

Theo Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt, một thị trường khoa học công nghệ phát triển mạnh sẽ góp phần tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Ông mong muốn các nhà khoa học, chuyên gia đề xuất ý kiến, tháo gỡ các vướng mắc để kết hợp hài hoà mục tiêu kinh tế xã hội và mục tiêu khoa học công nghệ trong các đề án phát triển, tạo động lực tăng trưởng mới.

Bên cạnh việc xây dựng chính sách, một trong các giải pháp đang được Bộ Khoa học và Công nghệ hợp tác với Australia tiếp thu bài học trong thúc đẩy phát triển thị trường khoa học công nghệ, thúc đẩy sáng chế.

Doanh nghiệp và nhà nghiên cứu cần hiểu nhau

Theo PGS. Donald Scott Kemiss, chuyên gia về chính sách thương mại hoá kết quả nghiên cứu của chương trình Aus4innovation, thương mại hoá kết quả nghiên cứu, sáng chế là con đường mà nhiều quốc gia mong muốn. Một số nước như Mỹ, Trung Quốc, Australia... rất chú trọng vào các chương trình thương mại hoá. Tuy nhiên, số lượng sáng chế tăng, chất lượng ứng dụng lại chưa tương xứng. "Hầu hết các doanh nghiệp tìm hiểu công nghệ qua mạng và mối quan hệ, nhưng giao dịch các mặt hàng khoa học công nghệ không giống sắm một đôi giày", PGS. Kemiss nói.

Theo ông, "doanh nghiệp và nhà nghiên cứu cần phải hiểu nhau". Tức là, các trường đại học cần tiếp cận được khả năng thương mại hoá, nắm được nhu cầu của doanh nghiệp, tìm hiểu họ có cần các sáng chế đó hay không và sử dụng kết quả như thế nào. Doanh nghiệp cũng cần đánh giá công nghệ khả thi, đầu tư vào bằng sáng chế có tiềm năng nhất và giá trị đem lại là gì.

Ông cho biết một số quốc gia đã xây dựng các chính sách "khuyến công nghệ" nhằm tạo cơ hội trao đổi, tìm hiểu giữa các doanh nghiệp, viện trường và các đơn vị chuyển giao thông qua tổ chức trung gian làm cầu nối thông tin. Hoạt động này giúp doanh nghiệp phân tích rõ nhu cầu và khả năng thương mại, trong khi việc tạo nên cung cầu đồng bộ kết hợp sở hữu trí tuệ cho phép trường đại học giữ được lợi nhuận, tạo không gian nghiên cứu, phát triển.

Một số ý kiến tại hội thảo cũng cho rằng, các nghiên cứu đáp ứng đúng nhu cầu với doanh nghiệp sẽ giúp bước vào chuỗi cung ứng. Theo PGS.TS Vũ Văn Tích, Trưởng Ban Khoa học Công nghệ, ĐHQGHN, các doanh nghiệp chưa quan tâm đặt hàng công nghệ, trong khi các nhà khoa học nghiên cứu chưa gắn với thị trường.

Trưởng Ban Khoa học Công nghệ Vũ Văn Tích trình bày tại Hội thảo

Ông gợi ý doanh nghiệp đặt hàng nhà khoa học và chính phủ có cơ chế thí điểm đầu tư vào công đoạn cuối cho xuất khẩu hàng hoá cho doanh nghiệp. Phía trường đại học cũng kết hợp với doanh nghiệp địa phương cùng triển khai tạo sản phẩm phát triển nhân lực công nghệ cao.

Trưởng Ban Khoa học Công nghệ Vũ Văn Tích bày tỏ, từ tiềm năng và thế mạnh của ĐHQGHN, từ nhu cầu thực tiễn của địa phương, doanh nghiệp và trên cơ sở các khía cạnh cần có của mô hình hợp tác hiệu quả, ĐHQGHN mong muốn được Thủ tướng Chính phủ cho phép triển khai mô hình thí điểm hợp tác giữa các bên dưới dạng chương trình KHCN trọng điểm cấp quốc gia có tên Chương trình hợp tác “Nghiên cứu và chuyển giao công nghệ phục vụ thu hút đầu tư phục vụ phát triển kinh tế các tỉnh ven biển”. Chương trình là một thành phần của để án “Thí điểm chính sách tạo động lực thương mại hóa, đưa nhanh kết quả nghiên cứu, tài sản trí tuệ được tạo ra từ nguồn ngân sách nhà nước vào sản xuất, kinh doanh” do Bộ Khoa học và Công nghệ trình thủ tướng Chính phủ năm 2022. Ông cũng mong ĐHQGHN được thí điểm các chính sách thành lập các doanh nghiệp KHCN. Từ mô hình thí điểm chính sách sẽ cho phép hình thành các doanh nghiệp KHCN (dạng spin-off, hay công ty khởi nghiệp từ các phát minh sáng chế do triển khai nghiên cứu này mang lại. Đồng thời, ông mong ĐHQGHN kết hợp với hệ thống doanh nghiệp và các bên có liên quan phát triển Hệ sinh thái đối mới sáng tạo quốc gia đối với vùng kinh tế ven biển.

Trao tự chủ cho các đơn vị nghiên cứu

GS. Trần Đức Viên, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, dẫn số liệu ở Việt Nam chỉ 4% trường đại học hợp tác nghiên cứu với các doanh nghiệp, 29% có hợp tác đào tạo, giảng dạy, đa số giải quyết vấn đề trước mắt của doanh nghiệp. "Rất ít doanh nghiệp liên kết trực tiếp với viện, trường đại học trong xác định chiến lược dài hạn", ông nói. Trong khi đó thị trường hình thành cần dựa trên các "mặt hàng".

Ông chia sẻ kinh nghiệm từ Phòng thí nghiệm sinh học phân tử Cambridge (Anh), nơi có tới 6 nhà khoa học đoạt giải Nobel, với bí quyết thành công là tự do nghiên cứu, phi hành chính hoá, quản lý tài chính hiệu quả và quốc tế hoá lao động. Viện nghiên cứu thành lập nhiều công ty spin-off, nhờ đó 5 năm vừa qua giúp thu về 700 triệu bảng Anh từ các chuyển giao, đặt hàng tới các doanh nghiệp. "Trong khi tiền chính phủ Anh cấp khoảng 170 triệu bảng Anh, tức là số tiền thương mại hoá được gấp 4-5 lần tiền chính phủ cấp", ông nói. Việc đầu tiên cần hướng tới là thể chế, tự do học thuật, sáng taọ.

GS. Viên đề xuất giao quyền tự chủ thực chất cho các đơn vị nghiên cứu, trong đó cần độc lập tự chủ mô hình quản trị phương thức hoạt động, nhân sự và tự chủ tài chính, đầu tư. "Nếu dựa trên 3 trụ cột gồm thể chế, đầu tư, giao quyền sẽ giúp khoa học công nghệ trở thành động lực, đóng góp cho sự phát triển kinh tế nước nhà", ông nói.

TS. Hoàng Xuân Hiệp, Hiệp hội Dệt may Việt Nam chia sẻ câu chuyện thực tế về thị trường từ chính doanh nghiệp của mình. Ông cho biết một năm công ty xuất khẩu 5,6 tỷ USD mặt hàng sợi nhưng phải nhập gần 3 tỷ USD sợi nguyên liệu để làm được. Bài toán doanh nghiệp cần chính là công nghệ xử lý nhằm giảm chi phí việc nhập khẩu. "Thực tế, doanh nghiệp biết 'cầu' nhưng chưa biết cách đưa lên đâu để giải quyết vấn đề đó", TS. Hiệp nói.

Ông đề xuất chính sách như hỗ trợ doanh nghiệp tham gia nghiên cứu sẽ được giảm thuế, lãi suất hay tiếp cận giải pháp công nghệ nhằm thúc đẩy cầu phía doanh nghiệp đưa nghiên cứu vào ứng dụng.

GS. Trần Đức Viên cũng cho rằng nên thí điểm khoán sản phẩm cuối cùng, đặt hàng giao nhiệm vụ theo tiềm lực thế mạnh đơn vị, nhóm tác giả và giảm thủ tục hành chính để hỗ trợ các nhà khoa học. Theo ông cần tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các trường, dựa trên chỉ số kết quả đầu ra, xây dựng xếp hạng đánh giá các trường đại học, trong đó có các nghiên cứu doanh nghiệp có thể ứng dụng.